نوع اضافینوع اضافی، عبارت است از آن کلی كه تمام ذات اشيائى باشد و تحت جنس قرار گرفته باشد و هرگاه اين كلى را با كلى بالاتر از خود مقايسه می‌كنيم، باعتبار اينكه تحت جنس قرار گرفته است نوع اضافى ناميده می‌شود. ۱ - اقسام نوعنوع (کلیات خمس) به دو دسته حقیقی و اضافی تقسیم شده است و به اشتراک لفظی بر هر دو معنی اطلاق می‌شود. [۳]
شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۱۰.
[۴]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۰۲-۱۰۵.
[۵]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۶۲.
۱.۱ - قسم اولنوع حقیقی، کلی ذاتی‌ای است که در جواب ما هو بر افراد متفق‌الحقیقه حمل می‌شود و از کلیات خمس به حساب می‌آید، و از لحاظ ذاتیات، قابل تقسیم نیست، اگر چه به عرضیات قابل تقسیم است و آن اقسام اصناف او خواهند بود، مانند تقسیم انسان به عرب و عجم یا ایرانی و غیر ایرانی و لذا کلی ذاتی‌ای محدودتر از آن وجود ندارد، یعنی اخص از تمام کلیات است. ۱.۲ - قسم دومنوع اضافی، کلی‌ای است که در ذیل جنس قرار گرفته است و نسبت به آن سنجیده می‌شود، و جنس، بر آن و غیر آن در جواب ما هو حمل می‌شود، مانند: انسان نسبت به حیوان و، حیوان نسبت به جسم نامی، و جسم نامی نسبت به جسم و جسم نسبت به جوهر، و اما جوهر جنس است که تحت جنس دیگر قرار نمی‌گیرد. [۹]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۴۰.
[۱۰]
جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق، ص۱۷۷.
[۱۱]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۱۷.
۲ - نسبت بین نوع حقیقی و اضافیدر نسبت بین نوع حقیقی و نوع اضافی اختلاف است متقدمان مانند "ابن سینا" بر آن‌اند که نسبت بین آن دو عموم و خصوص مطلق است، یعنی هر نوع حقیقی، نوع اضافی هست مانند انسان و فرس، اما هر نوع اضافی نوع حقیقی نیست، مانند حیوان و جسم نامی و جسم. بنابراین نوع اضافی اعم از نوع حقیقی است. اما متاخران بر آن‌اند که بین آن دو عموم و خصوص من وجه است و مورد افتراق نوع حقیقی از نوع اضافی، مانند نقطه، وحدت و هر نوع بسیط است. [۱۲]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۷۱.
[۱۳]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۹۲.
۳ - اقسام نوع اضافینوع اضافی همانند کلی بر سه گونه است: ۱. نوع اضافی طبیعی؛ ۲. نوع اضافی عقلی؛ ۳. نوع اضافی منطقی. در این زمینه "قطب‌الدین شیرازی" می‌گوید: "و گاه باشد که نوع را اطلاق کنند بر هر کلی طبیعی که عارض معقول از او می‌شود که جنس را بر او و بر غیر او گویند در جواب ما (هو) قولی اولی، و به این قید احتراز از صنف می‌کنند… و این نوع را نوع اضافی (طبیعی) خوانند، و عارض او نوع اضافی منطقی، و معروض با عارض، نوع اضافی عقلی". "معمولا، در موقع بحث از کلی و جزئی، برای کلی سه قسم زیر را طرح و شرح می‌کنند:کلی طبیعی، کلی منطقی، کلی عقلی. لیکن اقسام سه‌گانه مزبور به خصوص "کلی" اختصاص ندارد بلکه چنان که در "کلی" این سه قسم است در "جنس" و "فصل" و "نوع" و "خاصه" و "عرضی عام" و غیر این‌ها نیز موجود است، پس ذکر این اقسام برای خصوص "کلی" از باب مثال است نه از باب اختصاص و انحصار". [۱۴]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان، ص۲۵.
[۱۶]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۳۹.
۴ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • مظفر، محمدرضا، المنطق. • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن. • خوانساری، محمد، منطق صوری. • سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان. • علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). • جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۵ - پانویس
۶ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «نوع اضافی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۲۵. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی | نوع(کلیات خمس)
|